انواع دیتابیس: راهنمای کامل برای طراحان سایت و توسعه‌دهندگان فرانت‌اند

دیتابیس‌ها قلب تپنده هر پروژه‌ای در دنیای توسعه وب و توسعه نرم افزار هستند؛ اما انتخاب نادرست آن‌ها می‌تواند پروژه شما را با چالش‌هایی مثل کندی یا پیچیدگی مواجه کند. بسیاری از طراحان سایت و توسعه‌دهندگان با این دغدغه روبه‌رو هستند که کدام دیتابیس برای نیازهایشان مناسب است. این مقاله از کوئرا بلاگ با زبانی ساده و مثال‌های واقعی، شما را با انواع دیتابیس‌ها، ویژگی‌ها و کاربردهایشان آشنا می‌کند تا بتوانید بهترین تصمیم را بگیرید. از مفاهیم پایه تا جزئیات فنی، همه چیز را پوشش می‌دهیم. برای تسلط بیشتر، این راهنما را تا انتها بخوانید.

دیتابیس چیست؟

به زبان ساده دیتابیس مجموعه‌ای سازمان‌یافته از داده‌هاست که به‌صورت الکترونیکی ذخیره و مدیریت می‌شود. برای طراحان سایت و توسعه‌دهندگان فرانت‌اند، دیتابیس مثل کمدی مرتب است که اطلاعات سایت (مثل داده‌های کاربران، محصولات، یا تنظیمات) را نگه می‌دارد. این داده‌ها می‌توانند ساختارمند (مثل جداول)، نیمه‌ساختارمند (مثل اسناد JSON)، یا غیرساختارمند (مثل تصاویر و ویدئوها) باشند.

ویژگی‌های کلیدی دیتابیس

دیتابیس‌ها چند ویژگی اصلی دارند:

• سازمان‌دهی: داده‌ها به‌صورت منطقی مرتب می‌شوند تا دسترسی آسان باشد.
• کارایی: جستجو و به‌روزرسانی داده‌ها سریع انجام می‌شود.
• مقیاس‌پذیری: با افزایش داده‌ها، دیتابیس همچنان عملکرد خوبی دارد.
• امنیت: از داده‌های حساس با رمزنگاری و کنترل دسترسی محافظت می‌کند.

اجزای دیتابیس

دیتابیس‌ها توسط سیستم‌های مدیریت دیتابیس (DBMS) کنترل می‌شوند که شامل اجزای زیر هستند:

• داده‌ها: اطلاعات اصلی، مثل نام کاربران یا قیمت محصولات.
• اسکیما: ساختار دیتابیس، مثل جداول و روابط بین آن‌ها.
• زبان کوئری: ابزارهایی مثل SQL برای جستجو و مدیریت داده‌ها.
• ایندکس‌ها: برای افزایش سرعت جستجو.
• تراکنش‌ها: برای اطمینان از یکپارچگی داده‌ها با ویژگی‌های ACID (اتمی بودن، یکپارچگی، ایزولاسیون، دوام).
• امنیت: شامل احراز هویت و رمزنگاری.
• پشتیبان‌گیری: برای بازیابی داده‌ها در صورت خرابی.

انواع دیتابیس

دیتابیس‌ها بر اساس ساختار، کاربرد و نحوه ذخیره‌سازی به انواع مختلفی تقسیم می‌شوند. انتخاب نوع مناسب برای پروژه‌های شما حیاتی است، چون روی سرعت، مقیاس‌پذیری و تجربه کاربری تأثیر می‌گذارد. در این بخش، انواع دیتابیس را با جزئیات بررسی می‌کنیم تا بتوانید بهترین گزینه را برای پروژه‌هایتان انتخاب کنید.

شایان ذکر است که مباحث این نوشته صرفا مباحث تئوری است و حرف زدن در مورد جزئیات فنی انواع پایگاه داده در این مقاله نمی‌گنجد؛ برای همین پیشنهاد می‌کنیم که برای یادگیری حرفه‌ای پایگاه داده سری به دوره‌های آموزش دیتابیس بزنید.

1. دیتابیس‌های سلسله‌مراتبی

دیتابیس‌های سلسله‌مراتبی داده‌ها را در ساختاری درختی سازمان‌دهی می‌کنند، جایی که هر رکورد والد می‌تواند چندین رکورد فرزند داشته باشد. این مدل برای سناریوهایی مناسب است که داده‌ها از یک رابطه سلسله‌مراتبی مشخص پیروی می‌کنند و در سطوح یا رتبه‌های مختلف مرتب شده‌اند. برای مثال، در یک دانشگاه، «دانشگاه» در سطح بالایی قرار دارد، در حالی که «دپارتمان‌ها» و «مدیریت» در سطوح پایین‌تر هستند، هرچند موجودیت‌های متفاوتی دارند.

این ساختار را می‌توان به‌عنوان رابطه والد-فرزند دید، جایی که هر والد می‌تواند چندین فرزند داشته باشد، اما در پیاده‌سازی کلاسیک، هر فرزند فقط یک والد دارد. با افزودن داده‌های بیشتر، این ساختار مثل یک درخت گسترش می‌یابد. یک نمونه شناخته‌شده از این نوع دیتابیس، سیستم مدیریت اطلاعات IBM (IMS) است که به‌خاطر کارایی در مدیریت داده‌های سلسله‌مراتبی معروف است.

• مزایا:
  • ساده و سریع برای داده‌های سلسله‌مراتبی مشخص.
  • بازیابی داده‌ها کارآمد است وقتی ساختار از قبل شناخته‌شده باشد.
• معایب:
  • انعطاف‌پذیری کم؛ تغییر ساختار سلسله‌مراتب دشوار است.
  • برای روابط پیچیده فراتر از والد-فرزند مناسب نیست.
• کاربرد برای توسعه‌دهندگان وب: این دیتابیس برای وب‌سایت‌هایی با ساختارهای ساده مثل مدیریت فایل‌ها یا نمایش ساختار سازمانی (مثل نمودار دپارتمان‌های یک شرکت) قابل‌استفاده است، اما به‌ندرت در پروژه‌های وب مدرن به‌کار می‌رود.

2. دیتابیس‌های شبکه‌ای

نمونه‌ای دیگر از انواع دیتابیس از نوع شبکه‌ای هستند. دیتابیس‌های شبکه‌ای بر پایه مدل سلسله‌مراتبی ساخته شده‌اند؛ اما به رکوردهای فرزند اجازه می‌دهند با چندین والد ارتباط داشته باشند و ساختاری شبیه شبکه ایجاد می‌کنند. برای مثال، در یک دانشگاه، «دانشجویان»، «اساتید» و «منابع» می‌توانند به‌طور همزمان به «دپارتمان‌ها» و «بخش مدیریت» متصل باشند و روابط دوجهته‌ای تشکیل دهند.

• مزایا:
  • انعطاف‌پذیرتر از مدل سلسله‌مراتبی.
  • روابط چندبه‌چند را به‌خوبی مدیریت می‌کند.
• معایب:
  • طراحی و مدیریت پیچیده است.
  • تغییر اسکیما دشوار است.
• کاربرد برای توسعه‌دهندگان وب: مناسب برای وب‌سایت‌های پیچیده مثل سیستم‌های مدیریت منابع دانشگاهی، اما به‌خاطر پیچیدگی، کمتر در توسعه وب مدرن استفاده می‌شود.

3. دیتابیس‌های شیءگرا

دیتابیس‌های شیءگرا بر پایه اصول برنامه‌نویسی شیءگرا (OOP) ساخته شده‌اند و داده‌ها را به‌صورت اشیاء ذخیره می‌کنند. این اشیاء شامل ویژگی‌ها (داده‌ها) و متدها (توابع) هستند که به‌راحتی قابل ارجاع و دستکاری‌اند. این دیتابیس‌ها برای مدیریت ساختارهای داده پیچیده مثل چندرسانه‌ای، گرافیک و فایل‌های بزرگ طراحی شده‌اند.

برای مثال، یک شیء «شخص» در دیتابیس می‌تواند شامل ویژگی‌هایی مثل نام و آدرس و متدهایی مثل getLatestAddress()‎ برای بازیابی اطلاعات باشد. این رویکرد با امکان استفاده مجدد و اتصال مستقیم اشیاء، بار کاری دیتابیس را کاهش می‌دهد.

هر شیء به‌عنوان یک نمونه از مدل دیتابیس عمل می‌کند و عملیات را کارآمد می‌سازد. نمونه‌ای از این دیتابیس، ObjectDB یا db4o است که برای مدل‌سازی دقیق اشیاء و ذخیره‌سازی آن‌ها به‌صورت مستقیم استفاده می‌شود. این مدل به‌ویژه برای اپلیکیشن‌هایی مناسب است که از برنامه‌نویسی شی‌گرا استفاده می‌کنند، اما سربار اضافی پردازش اشیاء می‌تواند عملکرد کلی را تحت‌تأثیر قرار دهد.

• مزایا:
  • پشتیبانی از انواع داده پیچیده و روابط.
  • مناسب برای اپلیکیشن‌هایی که نیاز به مدل‌های داده پیچیده دارند، مثل سیستم‌های CAD یا چندرسانه‌ای.
• معایب:
  • نیاز به دانش برنامه‌نویسی شیءگرا.
  • پشتیبانی کمتری نسبت به دیتابیس‌های رابطه‌ای دارد.
• کاربرد برای توسعه‌دهندگان وب: برای وب‌سایت‌های چندرسانه‌ای یا اپلیکیشن‌های طراحی گرافیکی که داده‌های پیچیده را مدیریت می‌کنند.

برای درک بهتر این نوع دیتابیس از لحاظ فنی می‌توانید از دوره‌های آموزش برنامه نویسی نیز استفاده کنید؛ مخصوصا دوره‌هایی که بحث شی‌گرایی در برنامه نویسی را پوشش می‌دهند.

4. دیتابیس‌های رابطه‌ای

یکی انواع دیتابیس رایج، نوع رابطه‌ای است. در واقع دیتابیس‌های رابطه‌ای پراستفاده‌ترین نوع دیتابیس امروزی هستند. آن‌ها داده‌ها را در جداول ذخیره می‌کنند، جایی که ردیف‌ها نشان‌دهنده رکوردها و ستون‌ها نشان‌دهنده ویژگی‌های رکوردها هستند. در این دیتابیس، هر قطعه اطلاعات با قطعه دیگر از طریق یک هویت منحصربه‌فرد (رکورد) در ارتباط است.

تمام داده‌ها در این مدل به‌صورت جدولی هستند. هر ردیف داده از طریق یک کلید اصلی با ردیف دیگر مرتبط است. به‌طور مشابه، هر جدول از طریق یک کلید خارجی با جدول دیگر ارتباط دارد. این ساختار جدولی باعث محبوبیت زیاد این دیتابیس‌ها شده است. آن‌ها به‌طور گسترده در رابط‌های وب-اپلیکیشن ادغام می‌شوند و به‌عنوان مخازن ایده‌آلی برای داده‌های کاربران عمل می‌کنند. زبان مورد استفاده برای تعامل با این دیتابیس‌ها (SQL) ساده و قابل‌فهم است. نمونه‌های محبوب شامل MySQL، PostgreSQL و Oracle Database هستند.

• مزایا:
  • ساختارمند و ساده برای استفاده.
  • پذیرش گسترده که یافتن پشتیبانی و منابع را آسان می‌کند.
  • پشتیبانی از ویژگی‌های ACID (اتمی بودن، یکپارچگی، ایزولاسیون، دوام) برای اطمینان از یکپارچگی داده‌ها.
• معایب:
  • مقیاس‌پذیری دشوار برای مجموعه داده‌های بسیار بزرگ یا محیط‌های پرتراکنش.
  • نیاز به طراحی دقیق اسکیما.
• کاربرد برای توسعه‌دهندگان وب: برای سیستم‌های مدیریت محتوا (مثل وردپرس) یا سایت‌های فروشگاهی.

5. دیتابیس‌های ابری

دیتابیس‌های ابری در محیط‌های مجازی روی پلتفرم‌های رایانش ابری اجرا می‌شوند. آن‌ها برای ذخیره، مدیریت و اجرای داده‌ها از طریق اینترنت طراحی شده‌اند و انعطاف‌پذیری و مقیاس‌پذیری بالایی ارائه می‌دهند. این دیتابیس‌ها برای اپلیکیشن‌هایی با بار کاری پویا مناسب‌اند، چون نیازی به زیرساخت محلی ندارند. همچنین، دیتابیس‌های ابری به‌خودی‌خود یک نوع ساختار داده نیستند، بلکه به نحوه‌ی استقرار دیتابیس‌ها روی پلتفرم‌های ابری اشاره دارند.

سرویس‌های رایج برای دسترسی و مدیریت این دیتابیس‌ها شامل SaaS (نرم‌افزار به‌عنوان سرویس) و PaaS (پلتفرم به‌عنوان سرویس) هستند که عملیات دیتابیس را برای کسب‌وکارها ساده می‌کنند. پلتفرم‌های ابری محبوب شامل Amazon Web Services (AWS)، Google Cloud Platform (GCP)، Microsoft Azure و ScienceSoft هستند.

• مزایا:
  • مقیاس‌پذیری و انعطاف‌پذیری بالا.
  • مدیریت و نگهداری آسان، چون زیرساخت توسط ارائه‌دهنده ابری مدیریت می‌شود.
  • کاهش هزینه‌های سرمایه‌ای با مدل پرداخت به‌ازای مصرف.
• معایب:
  • وابستگی به اتصال اینترنت.
  • نگرانی‌های امنیتی در مورد ذخیره‌سازی داده‌های ابری.
• کاربرد برای توسعه‌دهندگان وب: برای اپلیکیشن‌های وب با ترافیک متغیر، مثل پلتفرم‌های رزرو آنلاین.

6. دیتابیس‌های متمرکز

دیتابیس‌های متمرکز از انواع دیتابیس در مکانی واحد، مثل یک سرور مرکزی یا مرکز داده، ذخیره و مدیریت می‌شوند. این مدل امنیت و یکپارچگی بالاتری را تضمین می‌کند، چون تمام داده‌ها در یک نقطه نگه‌داری می‌شوند و کنترل و مدیریت آن‌ها آسان‌تر است.

دیتابیس‌های متمرکز یک نوع مدل استقرار هستند، نه ساختار داده. در این مدل، تمام داده‌ها در یک سرور مرکزی ذخیره می‌شوند که کنترل و امنیت را ساده‌تر می‌کند، اما در مقابل، در برابر خطا یا ازدحام نقطه‌ای آسیب‌پذیر است.

کاربران از راه دور به دیتابیس دسترسی دارند تا اطلاعات را بازیابی یا به‌روزرسانی کنند. این دیتابیس‌ها معمولاً در سیستم‌های سازمانی که یکپارچگی و امنیت داده حیاتی است استفاده می‌شوند، اما محدودیت‌های مقیاس‌پذیری و عملکرد باید در نظر گرفته شوند.

• مزایا:
  • امنیت داده بالا، چون ذخیره‌سازی متمرکز امکان اقدامات امنیتی قوی را فراهم می‌کند.
  • کاهش داده‌های تکراری که کارایی را افزایش می‌دهد.
  • یکپارچگی، چون یک منبع داده واحد یکنواختی را تضمین می‌کند.
• معایب:
  • زمان پاسخگویی کند برای دیتابیس‌های بزرگ.
  • تغییر، حذف، یا به‌روزرسانی داده‌ها، به‌ویژه در مجموعه داده‌های بزرگ، دشوار و زمان‌بر است.
• کاربرد برای توسعه‌دهندگان وب: برای وب‌سایت‌های سازمانی با داده‌های حساس، مثل سیستم‌های بانکی.

7. دیتابیس‌های شخصی

دیتابیس‌های شخصی دیتابیس‌های کوچک‌مقیاسی هستند که برای استفاده یک کاربر طراحی شده‌اند و معمولاً روی کامپیوترهای شخصی یا دستگاه‌های موبایل اجرا می‌شوند. این دیتابیس‌ها برای مدیریت داده‌های فردی مثل مخاطبان، یادداشت‌ها، یا برنامه‌ها ایده‌آل‌اند. آن‌ها سبک، ساده و با حداقل نیاز به مدیریت دیتابیس هستند و برای کاربران غیرفنی قابل‌دسترس‌اند. نمونه‌ها شامل Microsoft Access و SQLite هستند.

• مزایا:
  • راه‌اندازی و مدیریت آسان بدون نیاز به مهارت‌های فنی پیشرفته.
  • نیاز به فضای ذخیره‌سازی کم، مناسب برای دستگاه‌های کوچک.
• معایب:
  • مقیاس‌پذیری و ویژگی‌های محدود.
  • برای اپلیکیشن‌های بزرگ‌مقیاس مناسب نیست.

8. دیتابیس‌های عملیاتی

نوع دیگری از انواع دیتابیس، نوع عملیاتی آن است. دیتابیس‌های عملیاتی برای مدیریت و پردازش داده‌های بلادرنگ در عملیات روزانه سازمان‌ها و کسب‌وکارها طراحی شده‌اند. آن‌ها به کاربران امکان می‌دهند داده‌ها را به‌سرعت ایجاد، به‌روزرسانی و حذف کنند و اطمینان می‌دهند که دیتابیس فعالیت‌ها و تراکنش‌های جاری را منعکس می‌کند.

این دیتابیس‌ها تراکنش‌های زنده را مدیریت و دسترسی سریع به داده‌های به‌روز را فراهم می‌کنند. نمونه‌ای از این دیتابیس SAP HANA است که برای تراکنش‌ها و تحلیل‌های پرسرعت استفاده می‌شود.

• مزایا:
  • بازیابی داده سریع و کارآمد، مناسب برای وظایف عملیاتی.
  • سازمان‌دهی ساختارمند داده‌ها برای مدیریت و دسترسی بهتر.
  • پردازش بلادرنگ که داده‌ها را همیشه به‌روز نگه می‌دارد.
• معایب:
  • نیاز به نگهداری و نظارت مداوم برای اطمینان از دقت داده‌های بلادرنگ.
• کاربرد برای توسعه‌دهندگان وب: برای وب‌سایت‌های فروش یا رزرو که نیاز به پردازش بلادرنگ دارند.

9. دیتابیس‌های NoSQL

دیتابیس‌های NoSQL (مخفف غیر-SQL یا غیررابطه‌ای) مکانیزمی برای ذخیره و بازیابی داده‌ها ارائه می‌دهند که به مدل‌های رابطه‌ای مبتنی بر جدول وابسته نیست. آن‌ها از مدل‌های داده انعطاف‌پذیر مثل جفت‌های کلید-مقدار (key-value (مثل Redis))، اسناد (document (مثل MongoDB))، خانواده‌های ستونی(column-family (مثل Cassandra))، یا گراف (graph (مثل Neo4j)) استفاده می‌کنند و برای مدیریت داده‌های غیرساختارمند، نیمه‌ساختارمند و ساختارمند ایده‌آل‌اند.

این دیتابیس‌ها به‌خاطر طراحی ساده، مقیاس‌پذیری افقی (افزودن سرورهای بیشتر) و در دسترس بودن بالا شناخته شده‌اند. ساختارهای داده آن‌ها در برخی موارد عملیات سریع‌تری را ممکن می‌سازد. نمونه‌ای پرکاربرد، MongoDB است که یک دیتابیس مبتنی بر اسناد است.

• مزایا:
  • مقیاس‌پذیری افقی آسان با افزودن سرورها.
  • قابل‌اجرا روی سخت‌افزارهای ارزان، که هزینه‌ها را کاهش می‌دهد.
  • بهینه‌شده برای حجم داده‌های بزرگ و کوئری‌های سریع.
  • مدیریت داده‌های غیرساختارمند، نیمه‌ساختارمند، یا ساختارمند.
• معایب:
  • منبع‌باز بودن، که ممکن است پشتیبانی محدودی داشته باشد.
  • نبود رابط گرافیکی کاربر.
  • ضعف در پشتیبان‌گیری برای برخی دیتابیس‌های NoSQL مثل MongoDB.
  • اندازه اسناد بزرگ.

کاربرد برای توسعه‌دهندگان وب: برای شبکه‌های اجتماعی یا اپلیکیشن‌های بلادرنگ وب.

مقایسه انواع دیتابیس

برای انتخاب دیتابیس مناسب، باید نیازهای پروژه (مثل حجم داده، نوع داده و ترافیک) را در نظر بگیرید. جدول زیر انواع دیتابیس را از نظر ویژگی‌های کلیدی مقایسه می‌کند:

نوع دیتابیس	ساختار داده	مقیاس‌پذیری	کاربرد اصلی
سلسله‌مراتبی	درختی، والد-فرزند	محدود	ساختارهای سازمانی، مدیریت فایل‌ها
شبکه‌ای	شبکه‌ای، چندبه‌چند	متوسط	سیستم‌های پیچیده، روابط چندگانه
شیءگرا	اشیاء با ویژگی و متد	متوسط	چندرسانه‌ای، اپلیکیشن‌های طراحی
رابطه‌ای	جداول با کلیدها	متوسط (عمودی)	فروشگاه‌ها، CMS، رزرو آنلاین
ابری	انعطاف‌پذیر، ابری	بالا (افقی)	اپلیکیشن‌های پویا، استارتاپ‌ها
متمرکز	متمرکز در یک سرور	محدود	سیستم‌های سازمانی، مالی
شخصی	سبک و ساده	بسیار محدود	مدیریت داده‌های شخصی، وبلاگ کوچک
عملیاتی	ساختارمند، بلادرنگ	متوسط	فروش، رزرو، مدیریت موجودی
NoSQL	انعطاف‌پذیر (سند، گراف)	بالا (افقی)	شبکه‌های اجتماعی، اپلیکیشن‌های بزرگ

این جدول نشان می‌دهد که هر دیتابیس برای چه پروژه‌هایی مناسب است. مثلاً دیتابیس‌های رابطه‌ای برای سایت‌های فروشگاهی عالی هستند، در حالی که NoSQL برای اپلیکیشن‌های بزرگ و پویا بهتر عمل می‌کند.

نکات عملی برای انتخاب دیتابیس

انتخاب دیتابیس به نیازهای پروژه و مهارت‌های تیم شما بستگی دارد. نکات زیر به شما کمک می‌کنند:

• نوع داده‌ها را بررسی کنید:
  • اگر داده‌هایتان ساختارمند (مثل جداول محصولات) است، دیتابیس‌های رابطه‌ای مثل MySQL یا PostgreSQL انتخاب خوبی هستند.
  • برای داده‌های غیرساختارمند (مثل پست‌های شبکه اجتماعی)، NoSQL مثل MongoDB مناسب است.
• مقیاس‌پذیری را در نظر بگیرید:
  • برای پروژه‌های کوچک (مثل وبلاگ شخصی)، SQLite یا دیتابیس‌های شخصی کافی هستند.
  • برای سایت‌های با ترافیک بالا (مثل فروشگاه بزرگ)، دیتابیس‌های ابری (مثل AWS DynamoDB) یا NoSQL مقیاس‌پذیری بهتری دارند.
• امنیت را اولویت دهید:
  • در پروژه‌های حساس (مثل بانکی)، دیتابیس‌های متمرکز با کنترل دسترسی قوی مناسب‌اند.
  • برای دیتابیس‌های ابری، از رمزنگاری و احراز هویت مطمئن شوید.
• ادغام با فرانت‌اند:
  • دیتابیس‌های NoSQL (مثل MongoDB) با فریم‌ورک‌های مدرن مثل React به‌خاطر ساختار JSON به‌خوبی کار می‌کنند.
  • دیتابیس‌های رابطه‌ای نیاز به APIهای RESTful یا GraphQL دارند.
• بودجه و منابع:
  • دیتابیس‌های ابری (مثل Azure) هزینه‌های اولیه را کاهش می‌دهند.
  • دیتابیس‌های منبع‌باز مثل MySQL و MongoDB رایگان و قدرتمند هستند.

بهترین دیتابیس برای پروژه شما چیست؟

انتخاب دیتابیس مناسب می‌تواند پروژه وب شما را سریع‌تر، امن‌تر و کاربرپسندتر کند. در این مقاله، با انواع دیتابیس‌ها آشنا شدید: از دیتابیس‌های سلسله‌مراتبی و شبکه‌ای برای روابط مشخص تا دیتابیس‌های رابطه‌ای و NoSQL برای پروژه‌های مدرن و گزینه‌های ابری و شخصی برای نیازهای خاص. هر نوع نقاط قوت و ضعف خود را دارد. برای پروژه‌های کوچک مثل وبلاگ، SQLite یا MySQL کافی است. برای اپلیکیشن‌های بزرگ مثل شبکه‌های اجتماعی، MongoDB یا دیتابیس‌های ابری انتخاب‌های بهتری هستند.

توصیه ما این است که نیازهای پروژه‌تان را تحلیل کنید از جمله نوع داده، حجم ترافیک، بودجه، و سطح امنیت. اگر تازه‌کار هستید، با دیتابیس‌های رابطه‌ای شروع کنید، چون یادگیری‌شان ساده‌تر است. برای پروژه‌های پویا، NoSQL یا دیتابیس‌های ابری را امتحان کنید. حالا وقت آن است که دست به کار شوید و دیتابیس مناسب را برای سایت یا اپلیکیشن‌تان انتخاب کنید.