اِیدا لاولیس؛ اولین برنامه‌نویس جهان
اِیدا لاولیسِ (Ada Lovelace) دوازده‌ساله می‌خواست پرواز کند. او پرندگان را به‌دقت بررسی و مواد مختلفی که می‌توانستند به‌عنوان بال عمل کنند را امتحان می‌کرد. او حتی یافته‌هایش را در کتابچه‌ای به نام «Flyology» ثبت و به تصویر کشید. اِیدا بر روی این پروژه به‌سختی کار می‌کرد تا اینکه مادرش او را به‌خاطر بی‌توجهی به تحصیل توبیخ کرد؛ تحصیلاتی که قرار بود او را در مسیری منطقی قرار دهد، نه خیالی.
مادرِ اِیدا، نقطه‌ی مقابل پدرِ او، شاعر رمانتیکی بود که همسرش را که شیفته‌ی ریاضیات بود «شاهزاده‌ی متوازی‌الاضلاع‌ها» خطاب می‌کرد. یک ماه پس از تولد اِیدا، مادرش او را از لندن خارج کرد تا از تأثیر روحیات شاعرانه‌ی پدرش دور باشد. مادرِ اِیدا می‌خواست تخیل دخترش که به نظرِ او خطرناک و مخرب بود و احتمالاً از خانواده‌ی پدری‌اش به او ارث رسیده بود را سرکوب کند. از آنجایی که اِیدا از خانواده‌ای از طبقه‌ی اشراف بود، انتظار می‌رفت که نواختن موسیقی و مکالمه به زبان فرانسه را بداند. بنابراین مادرش اطمینان حاصل کرد که تحصیلات او علاوه بر موسیقی و زبان فرانسه تنها بر ریاضیاتِ پیشرفته متمرکز باشد.
خوشبختانه اِیدا با وجود تلاش‌های مادرش، تخیل و خلاقیت باورنکردنی خود را حفظ کرد. او در 5 ژانویه 1841 پرسید: «تخیل چیست؟» و فکر کرد که تخیل می‌تواند دو تعریف داشته باشد؛ یکی «نیرویی ادغام‌کننده برای یافتن نقاط مشترک موضوعاتی که ظاهراً هیچ ارتباطی با هم ندارند» و دیگری «نیرویی کشف‌کننده‌ای برای فهم دنیای کشف‌نشده‌ی اطراف ما یعنی دنیای علم».
نقطه‌ی عطف زندگی اِیدا، آشنایی او با ریاضی‌دان مشهوری به نام چارلز بابیج (Charles Babbage) بود. در 5 ژوئن 1833، در یک مهمانی پر‌زرق‌و‌برق مملو از افراد سرشناس لندن، اِیدای ۱۷ساله شیفته‌ی توصیفات هیجان‌انگیز بابیجِ چهل‌ساله درمورد اختراعی که نام آن را ماشین تفاضلی (Difference Machine) نامیده بود شد؛ برجی از چرخ‌های شماره‌دار که با چرخاندن یک دسته می‌توانست محاسبات دقیقی را انجام دهد. چند روز بعد، مادر اِیدا، او را به خانه‌‌ی چارلز بابیج برد تا عملکرد دستگاه را به او نشان دهد. اِیدا که شیفته‌ی این نمونه‌ی اولیه‌ی ناقص شده بود، شروع به نامه‌نگاری با بابیج درباره‌ی پتانسیل این ماشین و مطالعات ریاضی خودش کرد. آن‌ها از 10 ژوئن 1835 تا 12 آگوست 1852 در نامه‌هایی درمورد ایده‌های خود با هم مکاتبه می‌کردند. بابیج در سال 1839 در نامه‌ای به اِیدا نوشت: «فکر می‌کنم استعداد شما برای ریاضیات به قدری واضح است که نیازی به بررسی و اثبات آن نیست.»
وقتی بابیج شروع به طراحی و ابداع پروژه‌ی جدیدی به نام موتور تحلیلی (Analytical Engine) کرد، از اِیدا به‌عنوان مفسر کلیدی آن کمک گرفت. موتور تحلیلی ماشین بزرگی با هزاران چرخ‌دنده بود که می‌توانست عملکردهای بیشتری را با دقت بیشتری انجام دهد. بابیج در سفری به تورینِ ایتالیا برای تبلیغ موتور تحلیلی که نیاز به حمایت مالی قابل‌توجهی داشت، با ریاضی‌دانی به نام Luigi Federico Menabrea آشنا شد که موافقت کرد مقاله‌ای درمورد دستگاه بنویسد. مقاله در اکتبر 1842 در یک مجله‌ی سوئیسی با حدود هشت هزار کلمه منتشر شد. لاولیس آن را از فرانسوی به انگلیسی ترجمه و یادداشت‌های خود را به آن اضافه کرد. نسخه‌ای که اِیدا درمورد موتور تحلیلی نوشت بیست هزار کلمه بود. بابیج بعداً نوشت: «یادداشت‌های کنتس لاولیس تقریباً سه برابر طول مقاله‌ی اصلی است. او تقریباً تمام سؤالات بسیار دشوار و انتزاعی مرتبط با موضوع را به‌طور کامل توضیح داده است.»
در سال 1843، ترجمه و یادداشت‌های اِیدا درمورد موتور تحلیلی بابیج که نشان‌دهنده‌ی سهم قابل‌توجه او در علوم کامپیوتر است، منتشر شد. او به‌وضوح نحوه‌ی عملکرد دستگاه بابیج را با توصیف ماشین بافندگی ژاکارد توضیح داد. همان طور که ماشین ابریشم‌بافیِ ژاکارد می‌توانست با استفاده از زنجیره‌ای از کارت‌های پانچ‌شده به‌طور خودکار تصاویری را ایجاد کند، موتور تحلیلی نیز می‌توانست الگوهای جبری را ایجاد کند. او همچنین در قسمتی از یادداشت‌هایش موسوم به «Note G» نحوه‌ی محاسبه اعداد برنولی را توضیح داد. Note G که طرحی دقیق برای کارت‌های پانچ‌شده برای تولید دنباله‌ای طولانی از اعداد برنولی ارائه می‌کرد، اولین برنامه‌ی کامپیوتریِ پیچیده شناخته می‌شود؛ برنامه‌ای با دستورالعمل‌های خط‌به‌خط، شروط و حلقه‌ها.
لاولیس، زنی که اسب‌سواری می‌کرد، چنگ می‌زد و شعر می‌خواند، به‌راحتی می‌توانست عناصر به ظاهر متفاوت را به هم گره بزند. در حالی که بابیج از نبوغ فنی برخوردار بود، لاولیس اولین کسی بود که پتانسیل واقعی اختراع او را دید و آن را به‌سمت روزهای اولیه‌ی علم محاسبات سوق داد.
اما باورنکردنی‌ترین واقعیت درمورد کاری که اِیدا لاولیس در سال 1843 انجام داد، میزان نادیده‌گرفته‌شدن آن است. 100 سال طول کشید تا آلن تورینگ (Alan Turing) برای اولین بار دوباره درمورد کار اِیدا لاولیس صحبت کند. با این حال افراد درمورد این حقیقت مقاومت می‌کردند و برای بازپس‌گیری این دستاورد به‌عنوان یک فعالیت مردانه و بازتعریف آن به‌عنوان کاری که یک زن انجام نداده و نباید انجام می‌داد و نمی‌توانست انجام دهد، واکنش‌ها و تلاش‌هایی انجام دادند.
در اواخر دهه‌ی هفتاد میلادی، وزارت دفاع ایالات متحده کار اِیدا لاولیس را به رسمیت شناخت و یک زبان کامپیوتری را به نام او نام‌گذاری کرد. با وجود اینکه هنوز هم اِیدا لاولیس، شخصی نسبتاً ناشناخته است، اما زبان برنامه‌نویسی Ada، زبانی پرکاربرد در حوزه‌های مختلف است؛ از شبکه‌های تلفن همراه گرفته تا کنترل ترافیک هوایی و ماهواره‌ها.
برای برجسته کردن نقش زنان در ریاضیات و علوم که اغلب نادیده گرفته می‌شوند، 15 اکتبر هر سال به نام «روز اِیدا لاولیس» شناخته می‌شود. Suw Charman-Anderson، بنیان‌گذار این روز می‌گوید زنان در صنعت فناوری اغلب نامرئی هستند. او پس از مطالعه‌ی یک تحقیق که در سال 2006 توسط روانشناسی به نام Penelope Lockwood درمورد کمبود الگوهای زن در علوم منتشر شده بود، فکر کرد که جشنی برای لاولیس می‌تواند آگاهی را نسبت به جانشینان او افزایش دهد. اکنون ده‌ها جشن در سراسر جهان برای بزرگداشت لاولیس برگزار می‌شود، از جمله رویداد Ada Lovelace Edit-a-thon که در سال ۲۰۱۹ در دانشگاه براون برگزار شد و در آن داوطلبان مدخل‌های درج‌شده در ویکی‌پدیا را برای دانشمندان زن افزایش دادند.
Valerie Aurora، یکی از مدیران Ada Initiative، یک سازمان غیرانتفاعی که در بین سال‌های ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۵ کنفرانس‌ها و برنامه‌های آموزشی را برای ارتقای زنان شاغل در ریاضیات و علوم ترتیب می‌داد، می‌گوید: «لاولیس نمونه‌ای غیرمعمول از یک زن در زمان خود بود؛ زیرا او نه‌تنها اجازه‌ی یادگیری ریاضیات را داشت، بلکه به یادگیری ریاضیات نیز تشویق می‌شد. اين نشان می‌دهد که زنان در صورت داشتن فرصت چه کارهایی می‌توانند انجام دهند.»
منبع:
